8.Sınıf Eylemsi Konusu

Eylemsi

Eylemsiler, eylemden türeyen ancak eylemin tüm özelliklerini göstermeyen sözcüklerdir. Eylem gibi çekimleri yapılmadığı için eylemden ayrılırlar.

Gel – di – m / Gel – ip / Gel – iş

Uyarı ; ‘’Mavimsi’’ derken rengin tam mavi olmadığını maviye yakın olduğunu anlatmak isteriz. ‘’Eylemsi’’ derken de sözcüğün tam eylem olmadığını, eyleme yakın olduğunu söylemek isteriz.

O R T A Ç (Sıfat Fiil)

1 2 3 4 5 6 7
AN ASI MEZ AR DİK ECEK MİŞ
Gerçek ortaç Zaman anlamlı ortaç

U L A Ç (zarf fiil)

1.-ıp Işıklar sön- üp film başladı. Bağ eylem
2.-ken Söner-ken ‘’ ‘’ Zaman ulacı
3.-ınca Sön-ünce ‘’ ‘’ Zaman ulacı
4.-eli Sön-eli ‘’ ‘’ ‘’ ‘’
5.-r, -mez Sön-er ‘’ ‘’ ‘’ ‘’
sön-mez
6.-diğinde Zaman ulacı
7.-meden Durum ulacı
8.-erek ‘’ ‘’
9.-cesine ‘’ ‘’
10.-meksizin ‘’ ‘’
11.-e, -e ‘’ ‘’
12.-dıkça ‘’ ‘’

AD EYLEM

-ma, -me
-mak, -mek
-ış, -iş, -üş
Eylemsiler bileşik cümlelerde ‘’Yan Cümle’’ kurabilirler.
Konuşmaya / başladı.
Yan cümle Temel cümle



1- Şimdi, ORTAÇ (sıfat fiil) eklere niçin ‘’ortaç’’ denildiğini açıklayalım.

Tanı (-dık) adam
Eylem ORTA+Ç Ad
Eylemle adın ortasına gelerek eylemi sıfat yapar. Tanıdık adam sıfat tamlamasıdır.

ORTAÇ EKİ

- dık
Tanıdık adam
Çalmadık kapı
Beklenmedik misafir
-ecek
Akacak kan
Gelecek yıl
Okunacak şiir
-miş
Susamış çocuk
Küflenmiş peynir
Sararmış yaprak
-ar, -er
Güler yüz
Koşar adım
Okur yazar adam
-mez, -maz
Utanmaz adam
Bitmez iş
Okunmaz yazı
** Adı niteler, tamlama kurar.
** Yapım ekidir.

ZAMAN EKİ
Adamı tanıdık
Kapıyı çalmadık
Misafir beklemedik
Çok kan akacak
Yıllar sonra gelecek
Şiir okunacak
Çocuk susamış
Peynir küflenmiş
Yapraklar sararmış
Onun yüzü hep güler
Hızlı adımlarla koşar
O sürekli okur ve yazar
O adam hiç utanmaz
Onun işi bitmez
Onun yazısı okunmaz
** Cümlenin yükleminde bulunur
** Çekim ekidir.

2- ULAÇ (Zarf fiil)

Bu eklere niçin ‘’Ulaç’’ denildiğini açıklayalım.

Sev (+erek) çalıştı
Eylem ULA+Ç Eylem

Birinci eyleme ulanan (eklenen) ‘’-erek’’ eki eylemi zarf yapmıştır.

Severek çalıştı
Zarf Yüklem (Nasıl çalıştı?)
Tümleci

Ulaçlar, çekim eki almazlar. Bu nedenle, cümlenin her zaman zarf tümlecidir.
Ulaçların olumsuzu ‘’-me’’ ile yapılır; Sınavı kazanamayınca çok üzüldü.

3.ADEYLEMLER (İsimfiiller)

Eylem tabanlarına getirilen ‘’-mak, -me, -iş’’ ekleriyle türetilir. ; Gitmek, gitme, gidiş.

A-‘’mek’’ Yapılı Adeylemler

Eylemin adı olma dışında somut ya da soyut varlık adı olamaz.

Sigara içen çakmak taşır. (Somut ad)
Duvarlara çivi çakmak yasaktır.(Ad eylem)
Eve ekmek almayı unutma.(Somut ad)
Bu bahçeye çiçek ekmek gerekiyor.(Somut ad)

Adın ‘’-de’’ ve ‘’-den’’ durumlarına girebilir.

Çalışmaktan kimseye zarar gelmez.
Ne varsa çalışmakta var.

B-‘’-me’’ Yapılı Adeylemler

Elindeki kazmayla toprağı kazmaya başladı.
Somut ad adeylem

Niçin kondun a bülbül
Kapımdaki asmaya
Somut ad
Ben yarimden ayrılmam
Götürseler asmaya
Adeylem

Adın durumlarına girebilir; Çocuk, okumaya başladı.
Okumayı bilmiyor
Kitabı okumadan derse girmeyin
Ulaç eki
Bu örnekte adeylem söz konusu değildir.

Tamlamalarda tamlayan veya tamlanan olabilirler;
Çocuğun ağlaması.
Çalışmanın faydası
Okumanın yararı

Sıfat göreviyle kullanılan adlar, adeylem değildir.
Asma köprü
Burma bıyık
Çoğul eki alabilir;
Konuşmazlar, gülüşmezler...

C.’’-iş’’ Yapılı Adeylemler

Görüş bildirmek de bir sorumluluktur.
Ad

Bakış açısı çok farklıydı.
Ad

Ortalığa sıcak bakışı bizi sevindirdi.
Adeylem

Görüş farkı, olması gereken bir tavırdır.
Ad

Onun gülüşünü unutamıyorum.
Adeylem

Bu eki alan eylemler, ad anlamlarını yitirmemişlerse, adeylem olarak, eylem anlamlarını
yitirmişlerse doğrudan doğruya ad olarak kullanılabilir.

Dolma (biber)
Dikiş (dikme) AD
Yemek (yemek)